Młodziejowski Jacek (Hiacynt), (zm. 1604), podskarbi nadworny kor. O pochodzeniu jego brak pewnych danych, szlachectwo wątpliwe, krążyła nawet pogłoska (Trepka), iż był synem mieszczanina z Wąchocka. Używał h. Ślepowron i dawali mu ów herb współcześni panegiryści, a też i Paprocki, który do Ślepowronów zaliczył błędnie także Stanisława Młodziejowskiego h. Starykoń, kasztelana sądeckiego. Sam M., zapisując się na Akad. Krak., nazwał swego ojca Stanisławem, Paprocki mienił go najpierw Mikołajem, później poprawiał na Stanisława, za matkę zaś dał Zaborowską, siostrę Jana, kanonika sandomierskiego i regenta kancelarii kor., któremu M. zawdzięczał swoją przyszłą karierę. Ok. r. 1570 został M. zatrudniony w służbie skarbowej i z czasem połączył stanowisko oraz praktycznie funkcje pisarzy: skarbu królewskiego (zajmując się rozliczeniami z dochodów monarszych) i koronnego (prowadząc rozliczenia z podatków publicznych). Podczas drugiego bezkrólewia uczestniczył w sejmie elekcyjnym w Warszawie (listopad – grudzień 1575) i oddał głos na cesarza Maksymiliana, ale rychło przeszedł do stronników Stefana Batorego; w lutym 1576 znajdował się w ich gronie w Warszawie. Dn. 25 II 1579 został M. zatwierdzony przez Stefana Batorego na stanowisku głównego pisarza skarbowego (primus in thesauro notarius) przy podskarbim kor. Jakubie Rokossowskim, 16 II 1580 mianował go król podskarbim nadwornym pozostawiając mu równocześnie dawną funkcję pisarza głównego i przyznając podwójne uposażenie. T. r. – wg przypuszczenia Gumowskiego – organizował mennicę wileńską, przekazaną następnie podskarbiemu ziemskiemu lit. Wawrzyńcowi Wojnie. Towarzyszył królowi w kampaniach inflanckich organizując zaopatrzenie dla wojska i sporządzając inwentarze wojennych zdobyczy. Cieszył się wówczas poparciem marszałka w. kor. Andrzeja Opalińskiego, ale był źle widziany przez Jana Zamoyskiego, który zarzucał mu opieszałość w dostawach. Król początkowo narzekał na zaleganie przez M-ego z rozliczeniami, ale M. rychło wybrnął z tych kłopotów i zyskał uznanie króla dzięki sprawnemu wywiązywaniu się z obowiązków. Dn. 7 II 1581 dostał, wspólnie z podskarbim kor. Janem Dulskim, dzierżawę ceł wielkopolskich i małopolskich na trzy lata za opłatą 50 000 złp. rocznie. Ponieważ dobrze wywiązali się z umowy, 12 V 1584 przedłużono im dzierżawę na dalsze trzy lata podnosząc czynsz do 51 000 złp. rocznie. W myśl intencji króla i Zamoyskiego prowadził M. pertraktacje z Sebastianem Montelupim w sprawie ustanowienia poczty, nadzorował inicjowane przez króla prace budowlane (m. in. budowę zamku w Sandomierzu). W r. 1586 inwentaryzował ogromny kompleks domeny królewskiej – starostwo sandomierskie, przy czym poddał wówczas wnikliwej krytyce system rozliczeń dotychczasowego starosty, kasztelana lubelskiego Andrzeja Firleja. W l. 1583–4 troszczył się M. o dostarczanie pieniędzy na podróż i pobyt w Rzymie Andrzeja Batorego. Nie ograniczał się wówczas do realizowania dyspozycji królewskich, ale pożyczał pieniądze z własnej szkatuły zaskarbiając sobie wdzięczność przyszłego kardynała i towarzyszącego mu Stanisława Reszki. Podobnie było w okresie podróży kardynała Andrzeja Batorego do Rzymu w r. 1586.
M. był w Grodnie w chwili śmierci Stefana Batorego i na konwokacji warszawskiej w lutym 1587 składał sprawozdanie z zabezpieczenia pozostałego przy królu mienia. W marcu konwokacja zleciła M-emu, aby wraz z innymi podskarbimi i deputatami szlacheckimi sporządził dokładny inwentarz całego pozostałego po Batorym majątku i przeprowadził poszukiwania zaginionych pieniędzy. Dn. 9 V 1587 uczestniczył M. w okazowaniu szlachty krakowskiej pod Proszowicami, podpisał uchwały dotyczące elekcji podjęte przy okazji tego zjazdu i oblatował je w grodzie krakowskim. Na elekcji oddał swój głos (15 VIII 1587) na królewicza Zygmunta Wazę. Na przyjazd elekta oczekiwał w Krakowie, czyniąc przygotowania na jego przyjęcie. Relację z wjazdu Zygmunta przekazał Annie Jagiellonce, z którą jego kontakty zacieśniły się w okresie bezkrólewia. Na polecenie królowej M. doglądał dokończenia budowy pałacu w Łobzowie, a później przebudowy kaplicy Mariackiej w katedrze wawelskiej na mauzoleum Stefana Batorego. Królowa Anna starała się związać ze sobą bliżej podskarbiego i uczynić zeń swojego zaufanego informatora. W r. 1589 został on wyznaczony przez sejm na jednego z deputatów do zaprzysiężenia transakcji bytomsko-będzińskiej; t. r. towarzyszył królowi w podróży do Rewla, dwukrotnie pisał do Anny Jagiellonki. Wkrótce jednak M. począł się uchylać od stałych służb dla starej królowej i przyjazne stosunki zostały zerwane. Niewątpliwie też przybywało M-emu obowiązków w związku z podjętą przez Zygmunta III próbą sanacji dochodów monarszych. Na przełomie 1589/90 ponownie brał M. udział w rejestrowaniu dochodów starostwa sandomierskiego, w r. 1590 objął kontrolę nad krakowskimi żupami solnymi. Miał w tym zakresie już doświadczenie, ponieważ w l. 1585–9 dzierżawił je wspólnie z Sebastianem Lubomirskim. Objąwszy nad żupami nadzór z ramienia skarbu usiłował przeprowadzić reorganizację pracy i płac, która zakończyła się buntem kopaczy w żupie bocheńskiej w lipcu 1590. W kwietniu 1592, wspólnie z Mikołajem Korycińskim, wziął M. żupy solne w administrację «do wiernych rąk» za pensję roczną 6000 złp. dla obu łącznie. Zachowana instrukcja M-ego dla podżupka i pisarza żupy bocheńskiej z 8 V 1592 pozwala przypuszczać, iż przystąpili oni wówczas do opracowywania przepisów dla całej administracji żupnej w Bochni. M. i Koryciński napotkali jednakże na ogromne trudności głównie z powodu złego stanu kopalń, zdewastowanych rabunkową gospodarką dawniejszych dzierżawców. Na skutek stale ponawianych skarg na nadużycia personelu, we wrześniu 1595 zjechała do Wieliczki komisja sejmowa, aby zbadać prawdziwość zarzutów o brak należytego nadzoru stawianych administratorom. Żupy przeszły w inne ręce, a między byłymi administratorami rozpoczął się wieloletni proces i wzajemne obciążanie się winą za poniesione straty (Koryciński pozwał M-ego o zwrot 12 000 złp.).
Przy okazji nadań, jakie otrzymywał M. w uznaniu za pełnione czynności skarbowe, podkreślano stale jego przydatność, gospodarność oraz staranność. W r. 1578 dostał M. konsens na wykup wójtostwa w Nowym Mieście Warszawie, 7 XII 1580 przyznano mu prawo do wykupienia z zapewnieniem dożywocia tenuty krzeczowskiej (po podskarbim kor. Hieronimie Bużeńskim), do której rychło (9 II 1581) doszły Sierosławice, Maciejowice i Śmiłowice w woj. krakowskim, od 1 I 1584 dzierżył M. w tzw. gołym dożywociu królewszczyznę Piaseczno. Użytkowane królewszczyzny, choć dosyć zasobne (razem 1 miasteczko i ok. 15–16 wsi) oraz starannie wykorzystywane (jak świadczą rachunki składane M-emu od jego dzierżawców z Krzeczowa i Piaseczna) stanowiły jednak stosunkowo małą część dochodów M-ego. Więcej przyniosły mu dzierżawy żup, pensje ze skarbu, dzierżawa ceł i inne. W r. 1585 wziął M. w arendę dobra prepozytury miechowskiej za sumę 8000 złp. rocznie. W szukaniu dalszych dochodów podejmował się także plenipotencji i opieki nad majątkami szlacheckimi, zarządzał powierzanym mu kapitałem i dochodził sądownie wierzytelności w imieniu swoich mocodawców.
Czerpane z całej działalności środki finansowe pozwoliły M-emu na wykupienie dóbr należących niegdyś do rodziny Młodziejowskich h. Starykoń. Fakt, iż M. skupił w swoim ręku prawie całe dawne ich dziedzictwo, zdaje się wskazywać, iż świadomie dążył do tego, aby uważano go za jej potomka, ale nie wziął pod uwagę (nie znał) różnej przynależności herbowej. W r. 1585 objął M. Młodziejowice (od r. 1587 z działającej tam papierni zaczął wychodzić papier mający za znak wodny h. Ślepowron), Boleń i część Pielgrzymowic w ziemi krakowskiej, w r. 1589 otrzymał intromisję do dóbr Łuczyce, w jego ręku znalazła się nadto pobliska Masłomiąca i Góry (zapewne dzierżawione od bpa krakowskiego Góry Luszowskie). Odziedziczoną po Zaborowskich kamienicę w Krakowie (położoną między klasztorem Dominikanów a dworem Tęczyńskich) odstąpił w r. 1578 Bernardowi Maciejowskiemu. Żona, Agnieszka Wielicka z Włostowa, sędzianka sandomierska (ślub w r. 1583) wniosła mu Nowe Kobelany, Włostowo i Pęcławice w ziemi sandomierskiej oraz kamienicę w Krakowie przy ul. Brackiej. Miał M. również kamienicę w Warszawie. Wzrostowi bogactwa towarzyszyły liczne procesy z byłymi kontrahentami (przewlekły spór z prepozyturą miechowską o młyn na rzece Dłubni przeniesiony z dóbr repozytury Michałowic do Młodziejowic), pozwy o zaległe dziesięciny, roszczenia spadkobierców Młodziejowskich h. Starykoń (proces z Lukrecją Grodowską, prawnuczką Stanisława Młodziejowskiego).
M. skrzętnie gromadził majątek, ale nie szczędził pieniędzy na przedsięwzięcia mające uświetnić jego nazwisko. Mając stały kontakt z artystami pracującymi dla dworu królewskiego zatrudniał ich dla swoich własnych celów. Zaraz po r. 1583 dokonał przebudowy kamienicy na ul. Brackiej w Krakowie, w l. 1591–5 wybudował nowy dwór w Młodziejowicach. Pamięć o Janie Zaborowskim, swoim wuju i dobroczyńcy, uczcił M. fundując po jego śmierci (1577) w krużgankach klasztoru Dominikanów w Krakowie epitafium, którego wykonanie powierzył Santi Gucciemu. Fundował też pomnik w kolegiacie sandomierskiej dla swojego brata Jana (zm. 1576), oficjała sandomierskiego, opata pokrzywnickiego i bpa nominata chełmskiego. Zmarłej w r. 1590 (w wieku lat 27) żonie polecił wystawić pomnik w kościele Franciszkanów w Krakowie. Andrzej Trzecieski składając wiersz «Na herb… Hiacynta Młodziejowskiego pisarza skarbu koronnego» nazywał M-ego ozdobą herbowej rodziny Ślepowronów. W latach późniejszych dedykowali mu swoje dzieła Bernard Wojewódka, Wojciech Giebułtowski, Piotr Słowacjusz. Wiele zawdzięczali M-emu Andrzej Mirowski, Andrzej Zbylitowski i Franciszek Łącki, którym pomagał w studiach, swoim dobrodziejem nazywali go Hieronim Stefanowski (zapewne siostrzeniec) i Kasper Cichocki. Swoim synom starał się M. zapewnić jak najlepsze wykształcenie. Trzech, tj. Wojciecha Jerzego, Aleksandra i Krzysztofa, wysłał w r. 1598 z dużym orszakiem do Ingolsztatu. Aleksander tam chyba zakończył swoją edukację, Wojciech i Krzysztof udali się następnie do Rzymu (1602). Wojciech nie sprawował się najlepiej, toteż M. rychło zdecydował się zabrać go do domu. Krzysztofa pragnęli wziąć do swojego rzymskiego kolegium jezuici, jednak nie doszło do tego, gdyż w r. 1604 zapisał się on na uniw. padewski.
M. zmarł między 17 IV a 27 VII 1604. Z małżeństwa z Agnieszką Wielicką pozostawił czterech synów: Wojciecha Jerzego, Aleksandra, Krzysztofa i Jacka, oraz trzy córki: Annę, Agnieszkę i Zofię, żonę Mikołaja Strzyżowskiego, dziedzica dóbr Czudec. Bezpośrednio po śmierci M-ego w imieniu sukcesorów występowali Wojciech i Aleksander, później wszyscy czterej bracia łącznie, w ciągnących się latami procesach, jakie prócz ojcowizny przypadły im w spadku. W r. 1612 przeprowadzili oni, dokonany jeszcze przez ojca, dział dóbr.
Najmłodszy Jacek, dziedzic Młodziejowic, Pielgrzymowic i Bolenia, w r. 1611 zapisał się na Akad. Krak., w l. 1612–13 studiował w Ingolsztacie wiodąc tam życie dość niespokojne, w r. 1615 przekazał swoje dobra bratu Wojciechowi i przeniósł się na Mazowsze. Dn. 26 VII 1625 został podstolim, w r. 1628 chorążym liwskim, w r. 1632 posłował na sejm, w r. 1647 był komisarzem sejmowym.
Estreicher; Niesiecki; Paprocki; Wiśniewski J., Katalog prałatów i kanoników sandomierskich, Radom 1926; – Barycz, Polacy na studiach w Rzymie; Budka W., Papiernia w Młodziejowicach, w: Studia nad książką, poświęcone pamięci Kazimierza Piekarskiego, Wr. 1951; Czaplewski P., Polacy na studiach w Ingolsztacie, P. 1914; Demel B., Liczmany mennicze zwane podskarbiówkami, W.–Kr. 1911 nr 28–30; Fischinger A., Dwór w Młodziejowicach, w: Studia renesansowe, Wr. 1956 I 186–204; tenże, Santi Gucci, architekt i rzeźbiarz królewski, Kr. 1969; Gilewicz A., Zatarg o płace w żupie bocheńskiej, „Roczn. Dziej. Społ. i Gosp.” T. 10: 1948, s. 142–44, 158, 161–2, 165; Gumowski M., Mennica wileńska w XVI i XVII w., W. 1921 s. 96, 100; Lepszy K., Rzeczpospolita Polska w dobie sejmu inkwizycyjnego, Kr. 1939; Pałucki W., Drogi i bezdroża skarbowości polskiej, Wr. 1974; Pawiński A., Skarbowość w Polsce i jej dzieje za Stefana Batorego, W. 1881 s. 95, 100, 268–9, Źródła Dziej., VIII; Rybarski R., Wielickie żupy solne w l. 1497–1594, W. 1932 s. 115–6, 168, 170; Sucheni-Grabowska A., Monarchia dwu ostatnich Jagiellonów a ruch egzekucyjny, Wr. 1974 I; – Akta Metryki Kor.; Album stud. Univ. Crac., III 34, IV 26; Arch. Zamoyskiego, I–IV; Cerchowie M. i S., Pomniki Krakowa, Kr.–W. 1904; Diariusze sejmowe r. 1587, Kr. 1887, Script. Rer. Pol., XI; Instrukcje górnicze dla żup krakowskich z XVI–XVIII wieku, Oprac. A. Keckowa, Wr. 1963; Korespondencja Hieronima Rozrażewskiego, Tor. 1937 I; Kronika z czasów króla Stefana Batorego, Kr. 1939, Arch. Kom. Hist., XV; Księgi podskarbińskie; Liber chamorum; Listy ks. Piotra Skargi, Kr. 1912; Mater. do dziej. piśmiennictwa pol., I–II; Mon. Pol. Vat., V–VI, VII nr 86, 302; Orzelski, Bezkrólewia ksiąg ośmioro; Początki panowania w Polsce Stefana Batorego, W. 1877, Źródła Dziej., IV; Przezdziecki, Jagiellonki, IV 105, 290–1, 306–8, 316, 318, 320–2, 344; Rationes curiae Stephani Bathory regis Poloniae…, Ed. A. Varess, Budapest 1918, Mon. Hungarorum in Polonia, I; Reszka S., Diarium…, Arch. do Dziej. Liter., XV cz. 1; Sprawy wojenne króla Stefana Batorego, Kr. 1887, Acta Hist., XI; Starod. Prawa Pol. Pomn., XII; Starożytności hist. pol., II 28, 379–86; Trzecieski A., Pisma polskie, Wr. 1961 I 212; Vol. leg., II 1068, 1071; – AGAD: Metr. Kor. t. 115 k. 240, 458–459, t. 120 k. 95–102, 154–159, 222v.–224v., t. 121 k. 96v., 278–279, t. 173 k. 112v.; Arch. Państw. w Kr.: Castr. Crac. t. 181 s. 217, 504, 764, 842, 869, t. 182 s. 288 i n., Rel. Castr. Crac. t. 5 s. 528, t. 11 s. 1052, t. 13 s. 287, 893 i n., t. 14 s. 95, t. 15, s. 12, Terr. Crac. t. 81 s. 759, t. 106 s. 199, t. 107 s. 203, 219, t. 105 s. 299, 615, 773, 806, t. 111 s. 149, 302, 635–643, 1032–1034, 1259, t. 112 s. 80–81; – Informacje Włodzimierza Dworzaczka i Anny Sucheni-Grabowskiej w Materiałach Red. PSB.
Halina Kowalska